Filosoferen: de balans tussen emotie en gedrag zoeken

Filosoferen: de balans tussen emotie en gedrag

Filosoferen is efficiënt tobben

“Wie mensenkennis bezit is verstandig, maar wie zichzelf kent is verlicht. Wie heerst over anderen heeft macht, maar wie zelfbeheersing bezit is niet te verslaan”. Lao Tse.

Dit citaat van Lao Tse inspireert mij al jaren en blijft mij uitdagen. Een citaat van slechts twee regels waar je jaren lang zoet mee kan zijn om de betekenis ervan te doorgronden en er naar proberen te leven. Met name het laatste stuk triggert mij tot onderzoek en de balans te vinden tussen emotie en gedrag. Het leven gooit allerlei gebeurtenissen en situaties naar je toe die je mentaal uitdagen. Of je krijgt een rot opmerking naar je hoofd geslingerd, iemand beledigt je of je wordt zelfs vernederd. Iedereen maakt het wel eens mee.

Hoe reageer je? Sommigen klappen dicht en zeggen niks, laten het over zich heen komen, de emotie slaat naar binnen. Wat niet goed is voor je eigen mentale welzijn.

Las een denkpauze in

Anderen worden kwaad. Je voelt je hoofd rood en warm worden en voordat je er erg in hebt reageer je vanuit een soort oerdrift. Het denken gaat uit. Je spuugt vuurballen aan schadelijke woorden. Kortom je bent boos, woedend. Maar dan is de emotie wat afgezwakt en krijgt het denkende, verstandige brein weer ruimte. Wat gebeurde hier? Is de situatie nu verbeterd of juist verergerd? Ik denk het laatste. De situatie escaleert. Met soms destructieve gevolgen voor de ander maar ook voor jezelf. Maar wat als je nu eens eerst even een ‘denkpauze’ inlast, en gewoon even niets doet. Je emotie eerst observeert, voelt, serieus neemt en dan pas reageert? Of niet reageert. Kortom jezelf even beheerst. Doen door niet te doen. Heel lastig in sommige situaties. Maar het valt te trainen.

Hoe wil je reageren?

De kunst is de ruimte tussen emotie en gedrag soms wat op te rekken. Je kan er over nadenken hoe je wilt reageren. Voor mij helpt onder meer vragen stellen om met name het laatste deel van het citaat van Lao Tse te oefenen. Bovendien helpt vragen stellen (aan jezelf) je ook om jezelf beter te leren kennen.

De ruimte tussen emotie en ratio

Je kunt dus in plaats van een primair antwoord een vraag leren stellen aan de ander: ‘Waarom zeg je dat?’, ‘Wat bedoel je daarmee?’ etc. Maar ook aan jezelf: ‘Welke reactie is in deze situatie het beste?’ En waarom?

Door (met jezelf) te filosoferen creeër je keuzemogelijkheden en ’tijd’.
Een vraag geeft namelijk letterlijk ruimte. Ruimte tot denken en ruimte tot reageren. Zodat je je niet meteen weer in een volgende situatie ‘smijt’, zoals René Gude (o.a. voormalig Denker des Vaderlands) het zo helder verwoordde. “Efficiënt tobben” noemde Gude dat “om je emoties te kanaliseren en je humeur te managen”. Door te filosoferen probeer je eigenlijk die balans tussen emotie en ratio te verbeteren.
Bekijk dit filmpje van René Gude (1957 – 2015) hoe hij dit uitlegt.

Stimuleer de zelfdenkzaamheid bij kinderen

Kinderen die filosoferen, leren de verantwoordelijkheid terug te geven aan degene die iets (zo maar) zegt, maar deze verantwoordelijkheid ook te nemen. Door vragen te stellen, door te vragen en geen genoegen te nemen met het eerste de beste antwoord. Het is een wisselwerking. Filosoferen is daarom heel geschikt voor lessen binnen de ‘Vreedzame school’ en de ‘Kanjer training lessen’. Maar kun je ook goed inzetten om sociale vaardigheden te leren waar kinderen leren omgaan met conflicten. En kan natuurlijk voor elk denkbaar onderwerp ingezet worden.

Wil je ook dat kinderen meer hun verantwoordelijkheid nemen en zelfdenkzamer worden? Ik geef gastlessen in de klas maar geef ook workshops aan leerkrachten die met kinderen willen filosoferen.